Oprac. dr n. med. Beata NOWAK

Katedra i Zakład Farmakologii UM we Wrocławiu

I. Rytuksymab w leczeniu zespołu Churga-Straussa – opis przypadków

Zespół Churga-Straussa jest zaliczany do zapaleń małych naczyń i charakteryzuje się następującymi objawami klinicznymi: astmą, eozynofilią we krwi obwodowej, neuropatią, obecnością nacieków w płucach oraz zmianami w zatokach obocznych nosa. Leczenie konwencjonalne (cyklofosfamid + glikokortykosteroidy) pozwala zazwyczaj na przynajmniej czasową kontrolę aktywności choroby. Niestety, pomimo agresywnego leczenia immunosupresyjnego dochodzi dość często do nawrotów choroby. Stosuje się wówczas alternatywne formy leczenia, do których należą m.in.: plazmafereza, interferon α, wlewy dożylne dużych dawek immunoglobulin.

W związku z opisywaną skutecznością rytuksymabu w leczeniu innych chorób autoimmunologicznych (reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego, zapaleń naczyń związanych z obecnością przeciwciał ANCA) autorzy artykułu podjęli próbę leczenia rytuksymabem dwóch pacjentek z opornym na konwencjonalne leczenie zespołem Churga-Straussa.

Pierwsza z kobiet leczona była początkowo cyklofosfamidem i.v. i prednizolonem p.o., jednak uzyskana remisja była krótkotrwała. Następnie pacjentka otrzymywała duże dawki immunoglobulin, mykofenolan mofetilu i alemtuzumab (Campath-1H; przeciwciało monoklonalne anty-52). 5 miesięcy po 3 kursie alemtuzumabu doszło u tej chorej do ponownego zaostrzenia zespołu Churga-Straussa. Podano wówczas 4 wlewy rytuksymabu (375mg/m²/wlew), uzyskując całkowitą remisję. Chora otrzymała rytuksymab jeszcze dwukrotnie, w 7 i 16 miesiącu, ze względu na obserwowany wzrost eozynofilii.

Druga z opisanych pacjentek była leczona cyklofosfamidem, mykofenolanem mofetilu, interferonem α oraz alemtuzumabem. W związku z kolejnym nawrotem choroby zdecydowano o podaniu dwóch wlewów rytuksymabu (1000 mg/wlew), uzyskując remisję. Po 9 miesiącach od wlewów u chorej doszło do odnowy limfocytów B, jednak nie stwierdzono nawrotu eozynofilii.

Wydaje się, że rytuksymab może być stosowany u chorych z zespołem Churga-Straussa opornym na konwencjonalne leczenie immunosupresyjne. Ponadto autorzy sugerują, że obserwowana skuteczność rytuksymabu świadczy o udziale limfocytów B w nieprawidłowej aktywacji eozynofilii.

Koukoulaki M., Smith K.G.C., Jayne D.R.W. Rituximab in Churg-Strauss syndrome. Ann Rheum Dis 2006; 65: 557–559.

II. Bezpieczeństwo stosowania takrolimusa u osób starszych chorych na reumatoidalne zapalnie stawów

Takrolimus jest lekiem immunosupresyjnym, który znalazł zastosowanie w transplantologii. Celem opisanego otwartego, prospektywnego badania bez grupy kontrolnej była ocena bezpieczeństwa stosowania takrolimusa w leczeniu osób starszych chorych na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), w przypadku których leczenie klasycznymi lekami modyfikującymi przebieg choroby (DMARD) nie dało satysfakcjonującej poprawy.

Do badania włączono 57 chorych w wieku co najmniej 65 lat, u których leczenie DMARD-ami nie przyniosło oczekiwanych korzyści. U wszystkich chorych RZS rozpoznano na podstawie kryteriów klasyfikacyjnych American College of Rheumatology (ACR) i choroba rozwijała się u nich przynajmniej 6 miesięcy.

Badanie trwało 28 tygodni. Pacjentom odstawiono stosowane dotychczas leki modyfikujące, zastępując je takrolimusem w dawce 1,5 mg/dobę podawanym w 1 dawce po wieczornym posiłku. U osób, u których nie stwierdzono działań niepożądanych, zwiększono po 6 tygodniach dawkę leku do 3 mg/dobę. Przez cały czas trwania badania chorzy mogli przyjmować stałą dawkę niesteroidowego leku przeciwzapalnego (NLPZ) oraz glikokortykosteroidu (nie więcej jednak niż odpowiednik 7,5 mg prednizolonu).

Bezpieczeństwo leczenia oceniano na podstawie zgłaszanych przez chorych objawów nietolerancji, odchyleń w badaniach laboratoryjnych i występowania infekcji. Oceniając odpowiedź na leczenie, opierano się na kryteriach opracowanych przez ACR (ACR respons criteria). Stężenie takrolimusa we krwi oceniano 12 godzin po podaniu leku.

Działania niepożądane zaobserwowano u 25 chorych (46,3%). U 25 (46,3%) osób stwierdzono istotne odchylenia w wynikach badań laboratoryjnych, a u 10 osób (18,5%) doszło do rozwoju infekcji. ACR20 osiągnięto u 50% ocenianych chorych, a ACR50 u 18,5% chorych. Średnie stężenie takrolimusa wynosiło 3,3 i 5,3 ng/ml odpowiednio dla dawek 1,5 i 3,0 mg/dobę. Nie stwierdzono związku pomiędzy stężeniem takrolimusa w surowicy a występowaniem działań niepożądanych.

Autorzy stwierdzili, że takrolimus jest bezpiecznym, dobrze tolerowanym i skutecznym lekiem. Może być stosowany w terapii u osób starszych chorych na RZS, u których leczenie klasycznymi DMARD-ami nie przyniosło spodziewanych korzyści.

Kawasai S., Yamamoto K. Safety of tacrolimus, an immunosuppressive agent, in the treatment of rheumatoid arthritis in elderly people. Rheumatology 2006; 45 (4): 441–444.