Płyn stawowy (II)

Dr hab. n. med. Mariusz PUSZCZEWICZ

Kierownik Katedry i Kliniki Reumatologii i Chorób Wewnętrznych UM w Poznaniu

Płyn stawowy

Stosowane metody i znaczenie badania płynu stawowego w rozpoznawaniu chorób reumatycznych.

Płyn stawowy powstaje poprzez połączenie składników osocza przechodzących z krążenia na drodze dyfuzji do jamy stawowej z substancjami wytwarzanymi w obrębie stawu.

Ryc. 1. Schemat analizy płynu stawowego.

Metody

Analiza płynu stawowego (ryc. 1). Płyn stawowy pobiera się drogą nakłucia stawu. Celem nakłucia jest uzyskanie materiału do badań, usunięcie płynu i dostawowe podanie leku. Badanie płynu służy do określenia charakteru zmian toczących się w stawie i często jest podstawą do rozpoznania choroby. Pozwala także na ocenę nasilenia procesu zapalnego w błonie maziowej i ma znaczenie rokownicze.

Ryc. 2. Barwa płynu stawowego.

Płyn stawowy powinien być pobierany do jałowej strzykawki, gdy zachodzi podejrzenie zakażenia stawu, oraz dwóch probówek z poliestru. Płyn pobrany do jałowej strzykawki należy zabezpieczyć jałową zatyczką i bezpośrednio przekazać do pracowni bakteriologicznej. Pierwsza probówka z dodatkiem antykoagulantu (heparyna zastosowana w ilości 5 j/10 ml płynu) przed odwirowaniem służy do oceny liczby komórek oraz lepkości płynu. Po odwirowaniu w supernatancie ocenia się stężenie białka i obecność czynnika reumatoidalnego. Osad płynu stawowego wykorzystuje się do oceny obecności kryształów, wykonania rozmazu służącego do określenia cech morfologicznych komórek. Druga zaś probówka, niezawierająca antykoagulantu, służy do przeprowadzenia próby wg Ropesa oraz oceny pH.

Ryc. 3. Ocena przejrzystości płynu stawowego.

Analizę płynu stawowego powinno się wykonywać w ciągu czterech godzin od pobrania. Rozpoczyna się ją od pomiaru jego objętości, oceny cech fizykochemicznych: określenia barwy (ryc. 2), przejrzystości (ryc. 3) oraz makroskopowego stwierdzenia obecności form upostaciowanych („ciała ryżowe” (ryc. 4), fragmenty tkanek (ryc. 5).

Ryc. 4a. Ciało ryżowe.

Badanie płynu stawowego pobranego z dodatkiem antykoagulantu

Określenie liczby komórek

Prawidłowy płyn stawowy zawiera do 200 komórek w 1 mm³. Liczba komórek znacznie wzrasta w procesach zapalnych, a w zakażeniach bakteryjnych może dojść do 200 000/mm³.

Ryc. 4b. Ciało ryżowe.

Ocena lepkości metodą Ostwalda

Wiskozymetr Ostwalda służy do pomiaru lepkości.Wyniki pomiaru lepkości podaje się w cP(centypuaz). Zakres normy wynosi od 3 do 10 cP.

Ryc. 5. Fragmenty chrząstki inkrustowane kwasem homogentyzynowym.

Badania wykonywane w supernatancie płynu stawowego

Oznaczanie białka całkowitego zmodyfikowaną metodą biuretową

Białko ocenia się przy użyciu autoanalizatora.W prawidłowym płynie stawowym stężenie białka całkowitego wynosi do 1,8 g/dl, natomiast w przypadku płynu stawowego o charakterze zapalnym – powyżej 3,5 g/dl.

Ryc. 6. Monocyty w płynie stawowym (barwienie MGG, pow. x 1000).

Badania wykonywane w osadzie płynu stawowego

Z osadu płynu stawowego uzyskanego droga wirowania (200 g) wykonuje się rozmazy do oceny komórek i preparaty bezpośrednie do oceny obecności kryształów.

Ryc. 7. Limfocyty w płynie stawowym (barwienie MGG, pow. x 1000)

W barwionych (metodą May-Grünwalda-Giemzy) rozmazach osadu płynu stawowego dokonuje się różnicowania morfologicznego komórek. Wykorzystuje się do tego celu mikroskop świetlny, a preparaty ocenia się przy powiększeniu 1000 x. Fizjologiczny płyn stawowy zawiera do 200 kom./mm³. Skład odsetkowy przedstawia się następująco:

monocyty 30%–47% (ryc. 6)
limfocyty 25%–30 % (ryc. 7)
granulocyty obojętnochłonne 6%–25 % (ryc. 8)
synowiocyty do 4% (ryc. 9, 10)

Ryc. 8. Granulocyty obojętnochłonne w płynie stawowym (barwienie MGG, pow. x 1000).

W różnych stanach chorobowych mogą pojawić się komórki, takie jak komórki o jądrze piknotycznym (ryc. 11), komórki LE (ryc. 12), komórki Reitera (ryc. 13), plazmocyty (ryc. 14), lipofagi (ryc. 15), ragocyty (ryc. 16), granulocyty kwasochłonne (ryc. 17), zasadochłonne, chondrocyty (ryc. 18), komórki nowotworowe.